Tokom konferencije, koja je održana u Berlinu od 18. do 19. septembra 2003. godine, evropski ministri obrazovanja odlučili su da prihvate zahtjev za uključivanje u Bolonjski proces, kojeg su podnijele BiH i šest drugih zemalja. Kao krajnji rezultat ovog skupa očekuje se da reforma visokog obrazovanja u BiH treba da bude usklađena sa Bolonjskim procesom i prioritetima koji su postavljeni za godine koje slijede. BiH, kao zemlja koja je nedavno pristupila procesu, treba podršku kako bi provela izmjene i reforme koje uključuje Bolonjski proces.
Iako potpisivanje Bolonjske deklaracije od strane vlade BiH predstavlja značajan pomak naprijed, prethodna decenija obilježena ratnim dejstvima i ekonomskom nestabilnošću dramatično je utjecala na visoko obrazovanje u Bosni i Hercegovini. Iako se mnogo toga u oblasti visokog obrazovanja promijenilo na bolje od ratnih godina 1992.-1996., mnoga ključna pitanja još uvijek nisu riješena ili su tek djelomično dotaknuta.
Unatoč tome, brojni pozitivni trendovi u posljednje vrijeme daju dovoljno razloga da se vjeruje kako uz složnu, ustrajnu i dobro usmjerenu podršku visoko obrazovanje može imati ključnu ulogu u obezbjeđivanju nacionalnog i regionalnog oporavka. Iako akademska zajednica u BiH ne razumije Bolonjski proces do kraja, Bolonjska deklaracija je prihvaćena sa entuzijazmom kao okosnica reforme i kao dio potrage za evropskim standardima.
Proces približavanja evropskih zemalja u političkom, ekonomskom, trgovinskom, kulturnom i drugim oblastima posebno je intenziviran i unaprijeđen u području visokog obrazovanja u posljednjih desetak godina, premda se prvi pokušaju javljaju još sredinom 1980-tih godina. Taj proces je dodatno podstaknut padom Berlinskog zida 1989. godine i raspadom komunizma u zemljama centralne i istočne Evrope. Nekako u isto vrijeme su se sastali rektori nekoliko najstarijih i najuglednijih evropskih univerziteta u Bologni (Italija) i donijeli 1988. godine Magna Charta Universitatum (Veliku univerzitetsku povelju). Ovaj dokument je istakao potrebu za većom saradnjom među univerzitetima širom Evrope, ali su njegovi izvorni potpisnici u tom trenutku bili uglavnom iz poznatih univerzitetskih središta zapadne Evrope. Burni politički i društveni događaji u nekadašnjem komunističkom bloku su za neko vrijeme spriječili aktivnije učešće univerziteta iz tih dijelova Evrope u ovoj inicijativi, ali su, vremenom, kako su se mijenjali i društveno-politička paradigma i aktuelni režimi na vlasti u ovom dijelu svijeta, te dolazilo do veće saradnje i približavanja u svim oblastima života, i ovi univerziteti postepeno počeli sve aktivnije priključivati svojim kolegama iz zapadne Evrope.
U određenim etapama ili fazama u približavanju raznorodnih sistema koji su se historijski gledano razvili u okviru pojedinih zemalja, ili regija, došlo je u početku do prvih pomaka u ravni međuuniverzitetske saradnje, a kasnije i sa razine usaglašenih aktivnosti u okviru Evropske unije, Vijeća Evrope (VE), Asocijacije evropskih univerziteta (EUA), raznih međunarodnih agencija i institucija kao što je Centar za visoko obrazovanje UNESCO-CEPES (sa sjedištem u Bukureštu, Rumunija) i drugih. Čitav niz usvojenih deklarativnih izjava i postepeno razvijanih i dosljedno primjenjivanih preporuka koje su obilježile duh nagovještenih promjena u okviru programa i projekata saradnje među visokoškolskim institucijama širom Evrope postepeno je pretvaran u praksu. Na sličan način su te institucije razvijale i moguće modele saradnje za one koji su im se naknadno priključivali.
Danas se može reći sa većim stepenom sigurnosti da su procesi stabiliziranja unutar izvornih 12 članica tadašnje Evropske zajednice (EZ), a potonje Evropske Unije (EU), dobro prepoznali potrebu da se u njih uključe i dotadašnje zemlje iza nekadašnje „gvozdene zavjese“. Svojevremene vizije o evropskom
okupljanju na temeljima Konferencije o sigurnosti i saradnji iz Helsinkija (Finska, 1975. godine) i velike ideje o slobodnom protoku ljudi, ideja i kapitala naišle su na posebno dobar prijem među pripadnicima akademske zajednice.
Univerziteti iz EU su dobili snažnu političku i finansijsku podršku kako vlada zemalja iz kojih potiču, tako i iz samog vrha EU i njenog sjedišta u Bruxellesu (Belgija). Evropski tehnokrati su jasno uvidjeli da su studenti i profesori iz nekadašnjeg zatvorenog susjedstva željni posvemašnjeg otvaranja društvenog života, razmjene ideja, saradnje na zajedničkim projektima, međusobnih posjeta u kojima bi se obje strane podrobnije upoznale s osobenostima akademskog života i rada, te, pod određenim olonostima, organiziranja nešto čvršćih oblika povezivanja od dotad uobičajenih akademskih razmjena ili gostovanja. S druge strane, prevelika disproporcija u dosegnutom stupnju akademskog razvoja između nekada suprotstavljenih ideoloških blokova pokazala se kao ogromna prepreka u aktivnostima usmjerenim na podsticanju mobilnosti iz jednog dijela Evrope u drugi.
Iz tog razloga je u sjedištu EU, a uz aktivno sudjelovanje odgovarajućih tijela Vijeća Evrope (Council of Europe) u Strasbourgu (Francuska), najstarijem vidu okupljanja na evropskom tlu, postepeno razvijan čitav niz projekata koji su imali za cilj da približe i povežu dotad poprilično nekompatibilne akademske sisteme. Taj proces je počeo s već pomenutom Magna Charta Universitatum 1988. godine, a nastavio se projektom ERASMUS/SOCRATES, u periodu između 1989. i 1995. godine. U njemu je uzelo učešće 145 univerziteta iz raznih dijelova Evrope. Postignuti rezultati ukazali su da ovu vrstu akademske saradnje i razmjene treba podići i na razinu međunarodne i međudržavne, dakle, visoko institucionalne aktivnosti. U tom trenutku je naglasak bio na uspostavljanju jednostavnijeg sistema za međusobno uvažavanje postojećih obrazovnih sistema, priznavanje kvalifikacija koje su stečene u toku studija na matičnom univerzitetu i dotičnoj zemlji, te omogućavanje slobodnijeg protoka studenata i nastavnika u oba smjera. Dotadašnji međunarodni pravni instrumenti su pretežno uvažavali priznavanje kvalifikacija, uključujući prethodno obrazovanje i profesionalno iskustvo, u cilju upisa na univerzitet. Osnovni dokument bila je Evropska konvencija o ekvivalentnosti diploma koje su potrebne za upis na univerzitet (usvojena u Parizu, Francuska, 1953. godine), kao i mnogobrojni bilateralni sporazumi između pojedinih evropskih zemalja.
Dominantan pristup u dosadašnjem načinu reguliranja ove materije bila je ekvivalencija i/li nostrifikacija stečenih kvalifikacija, pri čemu se nastojalo da krajnji rezultat bude tzv. profesionalno ili stručno priznavanje diplome iz drugog univerziteta i države. Potkraj 20. stoljeća Evropska unija je inicirala donošenje Konvencije o priznavanju evropskih visokoobrazovnih kvalifikacija. Ona je definirana na skupu održanom u Lisabonu (Portugal), 1997. godine, te se često i naziva samo kao „Lisabonska konvencija“. Ona je otvorila put tzv. akademskom priznavanju diploma. Za razliku od ekvivalencije, akademsko priznavanje zasniva se na ulozi i općoj razini studija u kontekstu stvaranja osnove za zapošljavanje ili dalji nastavak studija. U slučaju akademskog priznavanja, zvanja i periodi studiranja mogu da se priznaju čak i ako sami programi nisu ekvivalentni. Konkretan primjer akademskog priznavanja je dodjela zvanja/diplome svršenom studentu u drugoj zemlji za studije koji su obavljene u vlastitoj (‘matičnoj’) zemlji, ili prijem studenta na dalje studije u drugoj zemlji bez dodatnih ispita i posebnih uslova. Iz tog razloga se otvorila i potreba za priznavanje kratkoročnih studijskih programa povezanih sa mobilnošću studenata. To se, posebno, vidi u bližem definiranju onih preporuka koji se odnose na jedan od ključnih dijelova u procesu harmonizacije, sticanja i prenosa studijskih bodova unutar strukture svakog univerziteta u Evropi (Credit Accumulation and Transfer System = CATS); a napose, njegovog prihvatanja i umrežavanja u Evropskom prostoru visokog obrazovanja (European Higher Education Area = EHEA), koji će, u konačnici, zaokružiti i uspostaviti European Credit Transfer System (ECTS), ili Evropski sistem /akumulacije/ i prenosa studijskih bodova.
Konvencija o priznavanju evropskih visokoobrazovnih kvalifikacija (Lisabon, 1997.) nastala je kao rezultat nastojanja UNESCO/CEPES i Vijeća Evrope da stvore jedan dokument koji bi zamijenio sve ostale koji se odnose na oblast akademskog priznavanja. Konvencija je zasnovana na principima procedura pravilnog akademskog priznavanja uz prihvatanje postojećih razlika ukoliko one nisu suštinske. Samu suštinu Konvencije predstavlja transparentnost procedura koje se koriste prilikom akademskog priznavanja. Ovu konvenciju potpisale su mnoge zemlje koje su ujedno i potpisnice Kulturne konvencije Savjeta Evrope i UNESCO. Ova konvencija stupila je na snagu 1. februara 1999. godine. Ona ujedno predstavlja i jedan od ključnih standarda za Bolonjski proces i uspostavljanje evropskog visokoobrazovnog prostora do 2010. godine.
Ona ima dvostruku funkciju: u pravnom smislu, ona predstavlja međudržavni sporazum koji ima status zakonskog standarda za priznavanje kvalifikacija koje pripadaju visokoobrazovnim sistemima zemalja potpisnica Konvencije, kao i kvalifikacija obuhvaćenih dodatnim dokumentima. U širem smislu, Konvencija služi kao vodič dobre prakse i, kao takva, može biti primijenjena za sve kvalifikacije, bez obzira na njihovo porijeklo. Na taj način Lisabonska konvencija predstavlja standard koji daleko prevazilazi svoje pravne okvire.
Daljnji doprinos razvoju ove materije dali su Svjetska konferencija o visokom obrazovanju, održana u Parizu 1998. godine, te Sorbonska deklaracija. Ovi skupovi i na njima usvojeni dokumenti su otvorili put vjerovatno najvažnijem dokumentu iz ove oblasti – Bolonjskoj deklaraciji iz 1999. godine. Bolonjska deklaracija je naročito istakla potrebu da se u narednom periodu obrati pažnja i potaknu aktivnosti na:
1. Prihvatanju sistema lako prepoznatljivih i usporedivih zvanja, i uvođenje dodatka diplomi (Diploma Supplement), kako bi se unapređivalo zapošljavanje evropskih građana i ostvarila međunarodna konkurentnost evropskog sistema visokog obrazovanja.
2. Prihvatanju sistema koji se temelji na dva glavna ciklusa, prvom, dodiplomskom (undergraduate) i drugom, (post)diplomskom (graduate) studiju. Pristup drugom ciklusu zahtijeva uspješno završen prvi ciklus studija koji mora trajati najmanje tri godine. Stepen postignut nakon tri godine smatra se potrebnim stepenom kvalifikacije na evropskom tržištu rada. Drugi ciklus vodi ka magisteriju i/ili doktoratu, kao što je to slučaj u mnogim evropskim zemljama.
3. Uvođenju bodovnog sistema - kao što je CTS/ ECTS / ACTS sistem - kao prikladnog sredstva u unapređenju najšire razmjene studenata. Bodovi se mogu postizati i izvan visokoškolskog obrazovanja, uključujući i cjeloživotno učenje (Lifelong Learning), pod uslovom da ih univerzitet prizna.
4. Promoviranju mobilnosti prevladavanjem zapreka slobodnom kretanju, posebno:
a.) studentima, obezbijediti pristup studiranju, obuci i relevantnim
servisima;
b.) nastavnicima, istraživačima i administrativnom osoblju, priznati i valorizirati vrijeme koje su proveli u Evropi istražujući, predajući ili obučavajući se, bez prejudiciranja njihovih statutarnih prava.
5. Promoviranju evropske saradnje u osiguravanju kvaliteta u cilju razvijanja usporedivih kriterija i metodologija praćenja kvaliteta studiranja.
6. Promoviranju potrebnih evropskih dimenzija u visokom obrazovanju, posebno u razvoju nastavnih programa, međuinstitucionalnoj saradnji, shemama mobilnosti i integriranih programa studija, obuke i istraživanja.
Na skupu u Bologni ovu deklaraciju potpisale su slijedeće zemlje:
Austrija, Belgija (francuska zajednica), Belgija (flamanska zajednica), Bugarska,
Češka Republika, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Njemačka, Grčka, Mađarska, Island, Irska, Italija, Letonija, Litva, Luksemburg, Malta, Nizozemska, Norveška, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka Republika, Slovenija, Španjolska, Švedska, Svicarska, Velika Britanija.
Na istom skupu je donesena odluka da se aktivno krene u stvaranje dva velika područja u kojima se mogu ostvariti zacrtani ciljevi, koji se, u konačnom ishodu, mogu svesti na odlučnu namjeru evropskih zemalja da postanu prostor koji će u dogledno vrijeme postati najbolji u području visokog obrazovanja i naučno-istraživačkog rada. To je bio stvarni začetak pokretanje ogromne intelektualne energije širom evropskog kontinenta, koji se danas popularno naziva „Bolonjski proces“.
